Kadıköy çarşısı, İstanbul’un Kadıköy ilinin Caferağa ve Osmanağa Mahallelerinde yer alan tarihi bir çarşıdır.
Kadıköy, 18.yy’da Türkler ve Rumların ilçede birlikte yaşarken 19. yüzyılda Ermeni nüfusun da yerleşmeye başlamasıyla çok kültürlü bir bölge olarak bir konut ve ticaret merkezine dönüşmüştür[2].
kadıköy çarşısı nerededir? | where is the kadıköy market? Resim 1: Kadıköy Çarşısı’na uydu fotoğrafları üzerinden yaklaşım 19.yy’da Osmanağa Mahallesinde 882 ev ile 290 dükkân yer almaktaydı[1]. 1860 yılı civarında yaşanan büyük yangında, merkezde 250 yapı yanıp kül olur. Yangının ardından ızgara plan uygulaması yapılarak bugünkü çarşı düzenlemesi oluşturulur[1].
20. yüzyılda, imparatorluğun ulusal bir devlete dönüşmesi ve “mübadele”nin etkisiyle bölgedeki Rum ve Ermeni nüfus oldukça azaldı, fakat çarşı önemli bir konut ve ticaret merkezi olarak kalmaya devam etti. Yine 20. yüzyılda çarşı bölgesi, Anadolu’dan gelen öğrenci ve işçilerin kaldığı bekar evlerinin bulunduğu bir yerleşim yeriydi[4].
Kadıköy çarşısı, İstanbul ölçeğinde ele alındığında ulaşım ağının önemli bir düğüm noktasında yer alır. Haydarpaşa Garı, Vapur İskeleleri, Söğütlüçeşme Caddesi ve diğer toplu taşıma hatlarının yoğun olduğu bir bölgedir. Kadıköy Metro İstasyonu Projesi ve Söğütlüçeşme Metrobüs durağı örneklerinde görüldüğü gibi transportasyonun biçimi değişse de, değişmeyen Kadıköy Çarşı’sının çevresinde artarak devam eden sürekli akıştır.
Kadıköy Çarşısı günümüzde, bu araştırmaya konu olduğu üzere demografik yapısı ve ticarethanelerin fonksiyon aralığı kısmen değişse de ticari fonksiyonları daha ön planda olan önemli bir çarşıdır.
Osmanlı döneminin izlerini taşıyan çok kültürlü bir resmi çarşı örneği olarak nitelendirebileceğimiz Kadıköy Çarşısı, Kadıköy ilçesinin ekonomik ve sosyal yapısının iskeletinin önemli bir parçası olmasının yanısıra, tarihî açıdan da bugünkü Kadıköy’ün ontolojisine ışık tutan önemli bir kültürel değerdir.
Ne var ki günümüzde Kadıköy Çarşısı’nın ekonomik, fiziksel ve tarihi değerlerinin iyi korunamadığı ve kaybedilmekte olduğu söylenebilir. Bu konuda Kadıköy Belediyesi iyileştirme çalışmaları yapma ve bilinçlendirme politikası izleme eğilimindedir.
- Kadıköy Tarihi Çarşı Canlandırma Projesi, 2005
En son 2005 yılında Kadıköy Belediyesi, ÇEKÜL Vakfı ile birlikte çarşıda bir koruma ve canlandırma projesi yürütmüştür[1][2].
Bu proje kapsamında Belediye ve ÇEKÜL, tarihi kentsel dokular için “yaşanabilir ve sürdürülebilir kentsel çevrenin ayrılamaz bir parçasını oluşturmaktadır. Geçmiş yerleşimlerin özelliklerini ve kültürlerini yansıtan tarihi dokular, gelecek kuşaklara aktarılması gereken kent parçalarıdır,” ifadesini kullanarak böyle bir projenin gerekliliğini ifade etmişlerdir[1].
Projenin amacı “Tarihi Çarşı’nın özellikli ve ayrıcalıklı tarihsel imajının yeniden yaratılması” olarak ortaya konmuş ve Kadıköy Çarşısında güvenlik, kirlilik, ekonomik durgunluk ve yapı stoğunun durumu sorun olarak ele alınmıştır.
Resim 2: Kadıköy Belediyesi’nin Tarihi Çarşı Canlandırma Projesi sunumundan bir analiz[1].
Ekonomik hareketlenme sağlamak, çarşıdaki akışı düzenlemek ve Hasanpaşa, Yeldeğirmeni ve Moda arasında ulaşım ilişkisi kurmak için Serasker Sokak ve Nailbey Sokak’ın canlandırılması gündeme gelmiştir. 24 saat zabıta ekiplerinin çarşıda güvenlik ve teftiş sağlamasına karar verilmiştir. Bunun dışında sokak imajı yeniden ele alınmış ve çarşı nirengi noktaları açısından değerlendirilmiştir. Yapı stoğunun yeniden ele alınması kapsamında tescilli yapılar, imar mevzuatına göre tahkik edilmiş ve uygun görülen yapıların kamu mülkiyetine alınması düşünülmüştür. Uzun vadede de yapıların restore edilmesi ve ticari levha ve tabelalar için yaratılmak ve korunmak istenen sokak imajı doğrultusunda yönetmelikler hazırlanılması planlanmıştır[1].
Resim 3: Kadıköy Belediyesi’nin Tellalzade Sokağı imajı üzerindeki etütleri[1].
Bu canlandırma projesi, Tellalzade Sokağı gibi orijinal tarihî çarşıya ait olmayan bölgelere eğilmesi, ulaşım ve otopark sorununun çözülmemesi ve çarşının işlevi ve tarihi dokusunun kaybedilmesine göz yumulması gerekçeleriyle eleştirilmektedir[3].
2010 yılında esnafla yapılan araştırma sırasında, esnafın Kadıköy Çarşısı’nın korunması ve canlandırılması konusunda ihtimam gösterdiğini ve eleştiriler olmakla birlikte Belediye’nin çarşı imajı konusundaki tutumunu beğendiklerini gözlemledik.
Resim 4: Kadıköy Belediyesi’nin canlandırma projesinden sokak imajı önerileri[1].
REFERANSLAR
[1] “Kadıköy Tarihi Canlandırma Projesi” sunumu, 2005, Kadıköy Belediyesi
[2] “Kadıköy Tarihi Çarşısı Yenileniyor”, 2005, ÇEKÜL Vakfı
[3] “Mimarlara Mektup: Tarihi Kadıköy Çarşısı”, 2007, Arif Atılgan
[4] Bir Zamanlar Kadıköy, İletişim Yayınları, 1988, Adnan Gizkadıköy çarşısı haritası | kadıköy market map
kadıköy çarşısı tarihi fotoğraflar | kadıköy market historical photos
surp takavor ermeni kilisesi | surp takavor armenian churchkadıköy çarşısı (eski bir kartpostaldan) | a view from the kadıköy market (from an old postcard)
